Bắc tiến, Nam hướng – Đối thoại về bản sắc sau khi di cư
Bản sắc cá nhân không phải là chủ đề thường xuyên được nhắc đến trong cuộc sống hằng ngày, nhưng lại có thể âm thầm xuất hiện vào một giai đoạn nào đó trong hành trình đời người.Đôi khi, chúng ta tưởng tượng câu hỏi “Tôi là ai” như một câu hỏi trắc nghiệm chỉ có một đáp án đúng, rồi lo lắng đi tìm câu trả lời. Nhưng việc khám phá bản sắc cá nhân giống như một hành trình không có điểm kết thúc - dòng chảy cuộc sống sẽ phản chiếu hình ảnh ta trong gương, và cũng có thể thay đổi khi va chạm với những câu chuyện đời của người khác. Bản sắc không phải là một nhãn dán cố định, mà là cách ta lựa chọn đặt để câu chuyện cuộc đời mình ở thời điểm hiện tại.“Bắc tiến” đánh thức sự đồng cảm với bản sắc cá nhânMười năm trước, tôi vừa đến Đài Bắc học đại học, thời tiết mưa dầm ẩm ướt khiến tôi bị cảm nặng vài lần, và từ đó hình thành thói quen luôn mang ô bên mình. “Bạn đến từ đâu?” là câu hỏi quen thuộc để làm quen giữa bạn học, và tôi không ngần ngại trả lời: “Người Lộc Cảng, Chương Hóa.” Càng sống lâu ở Đài Bắc, câu nói này càng mang nhiều ý nghĩa - không chỉ đơn thuần mô tả nơi tôi sinh ra, mà còn gắn liền với cảm giác thuộc về quê hương và cội nguồn văn hóa. Những điều từng rất bình thường như món cá trong bữa cơm gia đình, hay giọng nói đậm chất Lộc Cảng, nay lại trở thành nỗi nhớ, là sự khác biệt tôi luôn mang theo.Khi người ta nói về bản sắc, họ thường quan tâm đến bản sắc dân tộc. Trong những năm đầu đại học, tôi tình cờ quan tâm đến các vấn đề của lao động di trú, rồi bắt đầu cảm nhận được hành trình di cư của mẹ tôi – người phụ nữ rời quê hương để kết hôn và định cư ở Đài Loan. Khi xem bộ phim tài liệu “Ghi chép ly hôn” trong một tiết học, lần đầu tiên tôi nhìn thấy xã hội Đài Loan qua góc nhìn của một phụ nữ di dân kết hôn, cũng là lúc tôi hiểu rõ hơn hoàn cảnh di cư và thích nghi của mẹ. Những ký ức tuổi thơ tưởng như câm lặng, hóa ra là một cuộc phiêu lưu đích thực – sự khác biệt về văn hóa, sự hiểu lầm, định kiến và mâu thuẫn gia đình đã ảnh hưởng sâu sắc đến tuổi thơ tôi. Trong gần hai mươi năm, tôi chưa từng tìm hiểu quê mẹ, văn hóa hay ngôn ngữ gốc của mẹ.“Nam hướng” mở ra cuộc đối thoại mới về bản sắcKhông lâu sau đó, Đài Loan bắt đầu thực hiện chính sách Hướng Nam mới, những gia đình có nguồn gốc di dân trở thành biểu tượng của sự đa văn hóa. Ngày càng có nhiều người tò mò: Thế hệ con lai từ các cuộc hôn nhân xuyên quốc gia sẽ mang bản sắc như thế nào? Họ có biết nói ngôn ngữ mẹ đẻ của cha/mẹ không? Nhưng sự thay đổi kỳ vọng của xã hội không phải lúc nào cũng dễ chịu – bản sắc của con cái di dân dễ bị đơn giản hóa thành một câu hỏi “hoặc cái này hoặc cái kia”, trong khi nhiều người trong chúng tôi không giữ mối liên hệ gần gũi với văn hóa gốc của cha mẹ. Điều đó khiến tôi từng hoang mang, đầy nghi ngại về chính mình.Sau này, tôi có dịp về quê mẹ, học tiếng Việt, và bắt đầu hàn gắn những ký ức đầy xung đột trong gia đình. Lần đầu gọi điện nói tiếng Việt với mẹ, bà vừa bất ngờ vừa vui sướng – vì đó là cách tôi thể hiện sự quan tâm. Mặc dù tiếng Việt của tôi mang giọng Bắc, nhưng bà ngoại ở Sài Gòn lại nghe không hiểu lắm. Dù học được một chút tiếng mẹ đẻ, nhưng do ít có cơ hội sống tại Việt Nam, tôi vẫn không thể trả lời bạn bè khi họ hỏi về địa điểm du lịch địa phương.Khi lắng nghe câu chuyện của những người con lai khác, tôi nhận ra rằng bản sắc không thể hiểu rõ trong một sớm một chiều. Chúng tôi không chỉ là người “bị kẹt giữa hai nền văn hóa”, mà là người lưu giữ nhiều ký ức, cảm xúc, ngôn ngữ khác nhau. Mỗi lần kể về hoàn cảnh gia đình, kinh nghiệm học ngôn ngữ hay hiểu lầm văn hóa, tôi lại hiểu rõ hơn mình là ai. Đối với tôi, bản sắc không chỉ là vấn đề cá nhân, mà còn là một lời mời gọi người khác cùng đối thoại và thấu hiểu.Hiểu mình qua cộng đồng và sự kết nốiĐiều thực sự giúp tôi thoải mái hơn với bản sắc của mình là tham gia vào các buổi gặp mặt cộng đồng con lai, đọc các bài viết trên chuyên mục “Lưu âm thế hệ mới”, từ đó dần dần tiếp xúc với câu chuyện của người khác, tìm được sự cộng hưởng trong những khác biệt. Ví dụ như việc học lại ngôn ngữ mẹ đẻ sau khi trưởng thành – nhiều người trong chúng tôi chỉ sau khi nhận thức về bản sắc và lịch sử di cư của gia đình, mới có động lực học lại tiếng mẹ đẻ. Hay như khi nói về vai trò là anh/chị cả trong nhà – nhiều người con lai chia sẻ việc giúp cha mẹ chăm sóc em nhỏ, hay tinh ý hóa giải mâu thuẫn gia đình – đây là kinh nghiệm quen thuộc với nhiều con cái trong gia đình Đài Loan, nhưng với bối cảnh cha mẹ là di dân, chúng tôi lại còn đảm nhận thêm vai trò “phiên dịch văn hóa” trong chính gia đình mình. Là thế hệ thứ hai, chúng tôi cũng là những đồng đội trong hành trình phiêu lưu di cư của cha mẹ.Thế hệ con lai là một phần trong sự đa dạng của xã hội Đài Loan. Khi tò mò về bản sắc của thế hệ mới, đừng quên rằng bản thân cộng đồng này cũng rất đa dạng. Có người vừa là thế hệ mới, vừa là hậu duệ nhiều đời của gia đình Đài Loan. Mỗi người đều có “múi giờ” và nhịp sống riêng, câu chuyện bản sắc mang giá trị vì nó giúp chúng ta hiểu nhau qua sự khác biệt, nhìn thấy đằng sau mỗi nhóm người là từng cá nhân sống động và chân thật.
