Sức khỏe tâm lý của phụ nữ là di dân mới thực sự là một vấn đề đáng được quan tâm khi họ phải đối mặt với những thách thức như thích nghi với môi trường mới, điều chỉnh cuộc sống hàng ngày, rào cản ngôn ngữ và nỗi nhớ nhà không thể bày tỏ tại Đài Loan. Việc quản lý cuộc sống hàng ngày đã là một thách thức, chưa kể đến việc phát triển bản thân và sự nghiệp. Quá trình hòa nhập có thể trở nên khó khăn hơn nếu không có sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè hoặc các dịch vụ xã hội liên quan, làm tăng nguy cơ gặp các vấn đề về sức khỏe tâm lý. Theo báo cáo "Sức khỏe tâm thần của người tị nạn và người di cư: các yếu tố rủi ro và bảo vệ và khả năng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc" của WHO (năm 2023), tình trạng thiếu hụt các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm lý là một vấn đề toàn cầu, đặc biệt nghiêm trọng đối với nhóm người di cư và tị nạn, những người có khả năng tiếp cận các dịch vụ này thấp hơn 40% so với người bản địa.
Trong hai thập kỷ qua, đã có nhiều nghiên cứu khám phá các vấn đề sức khỏe tâm lý của phụ nữ là di dân mới. Các nghiên cứu cho thấy căng thẳng tâm lý thường xuất phát từ khó khăn trong việc thích nghi và rào cản giao tiếp (Lâm Nghiên Như - Tiêu Văn Bân, 2009). Nghiên cứu của Lien et al. (2021) phát hiện rằng, khi số năm sau kết hôn càng kéo dài thì tình trạng trầm cảm ở phụ nữ nhập cư tại Đài Loan trở nên nghiêm trọng hơn. Thêm vào đó, những phụ nữ này thường gặp khó khăn trong việc không biết nên tìm kiếm dịch vụ sức khỏe tâm lý ở đâu, và họ dễ bị lạc lối trong hệ thống y tế phức tạp (Đặng Húc Như, 2023). Một số người phản ánh rằng họ đã gặp thái độ phân biệt đối xử từ nhân viên y tế, bao gồm thời gian tư vấn ngắn và thái độ thiếu kiên nhẫn (Đặng Húc Như, 2023; Trương Nhã Tình, 2021).
Mặc dù đã có những chương trình can thiệp hỗ trợ di dân mới, nhưng hiệu quả của các chương trình chăm sóc sức khỏe tâm lý này vẫn còn hạn chế. Một bài đánh giá hệ thống văn bản của Luo et al. (2022) chỉ ra rằng, hầu hết các can thiệp hiện tại đều dựa trên hình thức nhóm và không mang lại kết quả rõ rệt. Điều này khiến phụ nữ di dân mới, vốn đã phải đối mặt với nhiều tình huống bất lợi và thiếu sự hỗ trợ xã hội, trở thành nhóm có nguy cơ cao gặp các vấn đề về sức khỏe tâm lý.
Việc giải quyết vấn đề sức khỏe tâm lý cho phụ nữ di dân mới đòi hỏi phải xem xét các yếu tố về giới tính, sắc tộc, xã hội, văn hóa và thích nghi. Khái niệm giao thoa (intersectionality) của Crenshaw (1991) giải thích cách các yếu tố cấu trúc, chính trị và văn hóa giao thoa, tạo ra những trải nghiệm bị gạt ra ngoài lề xã hội độc đáo. Đối với phụ nữ nhập cư, tính giao thoa này thường bao gồm giới tính, chủng tộc, văn hóa, tình trạng di cư và các yếu tố kinh tế-xã hội. Hiểu được những lớp yếu tố này là điều cần thiết để phát triển các chiến lược hỗ trợ hiệu quả, giúp họ có thêm sức mạnh thay vì bị gạt ra ngoài lề xã hội.
Tác giả đã phỏng vấn bà Trần Gia Phần, giám sát viên tại Trung tâm Dịch vụ Gia đình di dân mới tại huyện Tân Trúc, người đã chia sẻ quan điểm thực tiễn về sức khỏe tâm lý của di dân mới. Bà Trần Gia Phần nhấn mạnh rằng, sức khỏe tâm lý của người nhập cư không chỉ nên tập trung vào các dịch vụ "bên ngoài" mà còn phải xem xét việc nâng cao năng lực bên trong của họ. Cần xây dựng chiến lược sức khỏe tâm lý hiệu quả trong cuộc sống hàng ngày. Chẳng hạn, khi người nhập cư gặp vấn đề, phản ứng không chỉ nên là một câu trả lời trực tiếp (Q1 -> A1) mà cần thông qua bối cảnh chuyên môn, kinh nghiệm sống tích lũy và các can thiệp dịch vụ đa diện để đồng hành và giúp họ không chỉ giải quyết vấn đề mà còn hiểu rõ hơn về trạng thái tâm lý và môi trường sống của mình, thúc đẩy phát triển bản thân và khả năng giải quyết vấn đề. Trong dịch vụ sức khỏe tâm lý, có thể nâng cao khả năng chăm sóc sức khỏe tâm lý của người nhập cư, ví dụ như đào tạo thông dịch viên với kiến thức về sức khỏe tâm lý để hỗ trợ tâm lý và đồng hành bằng ngôn ngữ mẹ đẻ, dưới sự giám sát chuyên nghiệp.
Tóm lại, nhà cung cấp dịch vụ cần nhận ra các đặc điểm giao thoa của phụ nữ di dân mới và công nhận nhu cầu dịch vụ đặc thù của họ. Phụ nữ nhập cư không nên chỉ là người nhận dịch vụ thụ động, mà cần được nâng cao khả năng phát triển bản thân và hỗ trợ lẫn nhau. Chỉ bằng cách này mới có thể vượt qua sự kỳ thị và xây dựng chiến lược dài hạn về sức khỏe tâm lý cho phụ nữ nhập cư.
Tác giả:
Phó Giáo sư Trương Thanh Phần, Khoa Công tác Xã hội, Đại học Quốc lập Đài Bắc
Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Trương Nhã Tình, Viện Phúc lợi và Sức khỏe, Đại học Quốc lập Dương Minh Giao thông
